Lost in translationTamara BakkerEen kwart eeuw geleden, toen ik nog wiskunde studeerde aan de Universiteit van Leiden, had ik een Vlaamse studiegenote. Door haar maakte ik, als geboren Rotterdamse, voor het eerst kennis met Vlaamse woorden en uitdrukkingen. Als ze geen goesting had om te koken, dan ging ze naar het frietkot. Kon ze niet meer door haar ramen kijken, dan was het tijd om de ramen te kuisen. En als ze spellen speelde, dan had ze een hekel aan mensen die aan het foetelen (vals spelen) waren.
Zij verbaasde zich altijd over de omgang van Nederlanders met leenwoorden. In het Vlaams is de tendens om eigen woorden in de taal op te nemen voor buitenlandse begrippen. Zo is een helikopter een wentelwiek, een centrifuge een droogzwierder en een punaise een duimspijker.
In het Nederlands zijn we geneigd om buitenlandse woorden klakkeloos over te nemen. Is het luiigheid, of gemakzucht? Of vinden we dat bepaalde begrippen nu eenmaal wel lekker klinken in een buitenlandse taal en niet in het Nederlands? Waarom noemen we een selfie niet een autofoto of een call girl een bel-del?
In de spellenwereld zitten we ook met dilemma’s rondom de vertaling van spelgerelateerde begrippen. Vaak komen deze begrippen uit het Duits of uit het Engels en is de vraag of je de buitenlandse term handhaaft of dat je er een nieuwe Nederlandse term voor bedenkt. En dan blijkt het bedenken van een Nederlandse term nog niet mee te vallen. Vaak klinkt de vertaling nogal onbeholpen of mis je in de vertaling een deel van de betekenis van een term.
Het meest in het oog springend is de
worker placer. Een mannetjesplaatser klinkt erg onbeholpen, hoewel dat het meest de lading dekt. Sommigen hebben het dan maar over een werkverschaffer. Maar dat is de term die in de jaren dertig van de vorige eeuw werd gebruikt voor projecten waarbij langdurig werklozen voor een karig loon min of meer verplicht werden ingezet voor de totstandkoming van infrastructurele projecten. Gelukkig hebben pionnen geen cao, maar ik zie ze ook niet zo gauw een nieuwe variant op het Amsterdamse Bos maken….
Draften is er ook zo één: letterlijk betekent het zoiets als schetsen. Maar in die betekenis gebruiken we het niet in de spellenwereld. Ik kom niet veel verder dan je-krijgt-een-paar-kaarten-waarvan-je-er-een-uitzoekt-en-de-rest-aan-je-buurman-geeft.-Dit-doe-je-vervolgens-meerdere-malen,-totdat-je-een-volledige-set-kaarten-op-hand-hebt. Dat is toch een stuk omslachtiger omschreven dan wanneer je gewoon zegt dat de kaarten worden gedraft. Maar ja, goed Nederlands is dat niet en dat is de autocorrectie inmiddels ook niet ontgaan. Die wilde net "de kaarten worden gedraft" verbeteren naar "de kaarten worden gestraft". Die stoute kaarten toch...
Wat te denken van
Ameritrash? Amerikaanse zooi wordt al genoeg veroorzaakt door Trump en ik zou bij de vertaling Amerikaanse zooi als eerste denken aan de gevolgen van zijn handelsoorlog. Bovendien is de term Ameritrash best wel denigrerend. Moet je die denigrerende ondertoon willen meenemen in je Nederlandse equivalent? Zo van: vanavond heb ik weer gezellig een Amerikaans rotzooispel gespeeld.
De
Feldsalat is ook zo’n prachtig voorbeeld. Je kunt het vertalen met een puntensalade, maar dan mis je de dubbele bodem uit de Duitse term. Met name Stefan Feld heeft de neiging 88 verschillende manieren om punten te scoren in zijn spellen de verwerken, en tegelijkertijd is Feldsalat een prima Duits woord voor veldsla.
Is het dan alleen maar kommer en kwel? Gelukkig niet. Soms kun je met een vertaling de oorspronkelijke term verbeteren. Schoolvoorbeeld hiervan is het
scorespoor als vertaling van de Kramerliste. Je weet wel, dat spoor dat doorgaans aan de rand van het spelbord loopt dat bedoeld is om de score aan te geven, bedacht door Wolfgang Kramer. Scorespoor allitereert mooi en geeft precies de functie van het spoor aan.
Mijn Vlaamse oud-studiegenote zou het prachtig vinden, dat scorespoor. Net zoals zij mij ooit een prachtig voorbeeld aanreikte van een Vlaams woord dat zeer plastisch aangeeft waar het ding voor is: een
airbag blijkt in het Vlaams een botsballon te heten…
), maar wat is er fout aan deze zin? Behalve het gebrek aan een leesteken uiteraard.
