1989
Voor Francis Tresham (1936-2019)Han HeidemaEen van de belangrijkste en meest emotionele gebeurtenissen van 1989 was de val van de Berlijnse Muur. Eindelijk, na 28 jaar als scheidslijn tussen Oost- en West-Berlijn te hebben gefungeerd, lieten de Oost-Duitse gezaghebbers toe dat de muur werd gesloopt en Oost-Berlijnse jongeren in groten getale het westen binnentraden. Voorafgaande aan de val was er, via Hongarije en Oostenrijk al een vluchtweg gevonden, maar de directe route was natuurlijk een stuk korter en aangenamer. Inmiddels zijn we dertig jaar verder, is Duitsland al lang herenigd en is er al weer een hele generatie op de wereld gezet die de Muur nooit heeft meegemaakt. Ongelofelijk zo snel als de tijd gaat…1989 was ook het jaar dat in Nederland het 150-jarig bestaan van het spoor werd gevierd. De NS had flink uitgepakt met grote manifestaties tussen station Utrecht Centraal en de Jaarbeurs, o.a. met een rijdende replica van De Arend, een van de eerste locomotieven van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij, die reed op het traject Amsterdam – Haarlem.
Het jaartal ‘1839’ klonk mij als muziek in de oren: zou dat niet de basis kunnen worden van een 18xx-variant? Ik nam begin 1987 contact op met Francis Tresham, schepper van 1829, het eerste 18xx-spel, Die reageerde positief: hij wilde wel zijn best doen zo’n spel te ontwerpen. Onze voorwaarde was wel dat de Projectcommissie NS-150, die het jubileum organiseerde, er ook achterstond. Maar tijdens de briefwisseling die ik met de projectcommissie voerde, bleek dat zij het geheel te kleinschalig vond en opzagen tegen de kosten. Exit 1839, dacht ik. Later bleek echter dat Francis al vast aan de slag was geweest met een ontwerp, gebaseerd op een nooit verschenen spelsysteem voor een 18xx-variant die in Duitsland moest spelen. Het idee werkte echter niet voor Nederland, omdat de grote plaatsen in Nederland nogal onregelmatig over ons land verdeeld zijn. Vervolgens gaf hij mij de conceptkaart die hij voor zijn poging had ontworpen – nog steeds een unicum in mijn spellencollectie. Opnieuw dacht ik: exit 1839, maar opnieuw had ik het mis.
(1839– bord Tresham)
In die tijd had ik de hand weten te leggen op regels en bordkopieën van 1869, een 18xx-variant ontworpen door Alan Moon, die speelt in de westelijke Verenigde Staten. Ik knutselde daar een volledig spel van en nodigde begin 1989 een groep enthousiastelingen uit voor een tweedaags spel. Onder hen bevonden zich Paul Stouthard en Rob van Wijngaarden, die – hoe passend – met de trein de reis Amsterdam – Barendrecht ondernamen. In de trein kwam hun gesprek uiteraard al snel op de 18xx-spellen, en vervolgens op een Nederlandse variant. 1839, dat zou het moeten worden! Later bezochten zij het NS-jubileum te Utrecht, met als doel zo veel mogelijk historische informatie over de spoorwegen in Nederland te verzamelen, en togen vervolgens aan de slag. Ze namen de oorspronkelijke spelregels van 1829 als uitgangspunt en ontwierpen daar een bord bij voor Nederland, waarmee zij diverse speltesten uitvoerden. Tot mijn geluk maakten zij drie prototypes: twee voor hen, de derde voor mij. Ook dat exemplaar heeft een ereplaats in mijn collectie.
(1839 – test)
Bij de speltesten bleek dat het prototype niet optimaal werkte. Daarvoor waren diverse redenen aan te wijzen, maar de belangrijkste was wel dat de ‘survey party’ hier niet goed functioneerde. Deze ‘bouwtroep’ start in je thuisstation en telkens als je maatschappij aan de beurt is, beweeg je hem langs een hexlijn naar keuze naar een ander veld. Op het veld dat je verlaat bouw je, als daar geen andere bouwtroep aanwezig is, een spoortegel. Normaal beweeg je naar een aangrenzend veld, zodat je bouwt aan een continue spoorlijn, maar je kunt ook verschrikkelijk pesten door te spelen naar een gebied waarin een andere spoorwegmaatschappij werkzaam is en daar een tegel bouwt die deze maatschappij absoluut niet kan gebruiken.
Het ontwikkelwerk aan 1839 lag vervolgens een paar jaar stil, maar in 1993 was het spel eindelijk klaar; in een oplage van net boven de 30: 15 voor de verkoop, 15 voor de spellenindustrie (in de vergeefse hoop dat dit een commerciële versie zou opleveren) en de overige voor de auteurs. Met deze oplage is het een van de zeldzaamste 18xx-spellen ooit verschenen, dus als je er eentje op de kop kunt tikken, sla dan toe.
(1839 – definitief)
Nawoord van de Kolomnist:Eind oktober werd ik opgebeld door Eileen Tresham; zij vertelde het droeve nieuws dat haar man Francis een week daarvoor was overleden. Dit artikel, een stukje subjectieve geschiedschrijving, had ik al grotendeels klaar. Ik maakte het af en besloot het aan Francis op te dragen.
